کتاب اسرار تصویرسازی ذهنی صفحه شطرنج و محاسبه واریانت ها

استاد‌بزرگ کنستانتین چرنیشوف که مدت‌ها به کار مربیگری و آموزش نوجوانان شطرنج روسیه اشتغال دارد، به اهمیت و نقش «تصویرسازی صحنه نبرد» در قدرت محاسبه و ارتباط مستقیم آن با موضوع بسیار مهم تنگی وقت و خستگی پشت میز پی‌برده و با تدوین شیوه‌نامه‌ی آموزشی خود راهی مناسب و سریع برای تقویت قوای ذهنی شطرنجباز در ارزیابی و تحلیل ذهنی شاخه‌ها یافته است. حدود 80 سال پیش بنجامین مارکوویچ بلومنفلد، شطرنجباز معروف روس (لیتوانی) که حریف نیرومندی در برابر چیگورین، نیمزوویچ، اشپیلمان، کان، نوسکو بروفسکی، سالو، آلخین، باتوینیک، کاسپارین و کارو بود درباره‌‌ی نقش و اهمیت مهارت‌های ذهنی نیز چنین گفته است:

تئوریسین‌های شطرنج تلاش و تمرکز بیشتری بر مقوله‌ی «گشایش» داشته‌اند. واضح است که دانش گشایشی در کیفیت بازی نقش مهمی دارد اما قطعا عنصر تعیین‌کننده و حیاتی نیست و حذف نقصان‌های موجود در فرآیند فکر کردن شطرنجباز اگر مهمتر از دانش گشایشی وی نباشد، قطعا کمتر از آن نیست!
در جریان بررسی یک شاخه بلند، بعد از اجرای هر حرکت، پوزیسیون جدیدی ایجاد می‌شود که فاصله‌ی بیشتری با واقعیت موجود روی صحنه‌ی نبرد دارد و همین سبب درک ما نسبت به آن ضعیف‌تر و ضعیف‌تر می‌شود. حتی بازیکنی که دارای قوه‌ی تجسم نیرومند است و کاملا مطمئن است که می‌تواند تصویر صحیح و بدون اشکال پوزیسیون در ذهن خود ایجاد کند، نمی‌تواند مطمئن باشد که ارزیابی او از پوزیسیون ذهنی‌اش درست بوده است.
این اتفاق ممکن است برای هر بازیکنی پیش آید و بعد از محاسبه‌ی صحیح شاخه، همچنان متوجه مفید بودن شاخه نمی‌شود. با توجه به تجربیات شخصی خود در این زمینه، به نظرم عدم قطعیت ناشی از ناکافی بودن شفافیت تصویری است که در ذهن ایجاد شده است. در حقیقت «تصویرسازی ذهنی» بخش فرآیند فکر کردن شطرنجباز است و هرچه این تصویر ذهنی، واضح‌تر و روشن‌تر باشد، تفکر او دقیق‌ تر و ساده‌تر عمل می‌کند و قطعا نتیجه بخش‌تر است.

در مورد شاخه‌های طولانی خطر دیگری هم وجود دارد:
از آن جایی که بعد از هر حرکت ذهنی انتخابی، تصویر ذهنی پوزیسیون ناشی از آن باید اصلاح شود و تا رسیدن به انتهای شاخه این فرآیند ادامه یابد، بنابراین ذهن به تدریج خسته خواهد شد و این خستگی بعدا تاثیر خود را در نتیجه‌ی بازی خواهد گذاشت.

هر شطرنجباز حرفه‌ای به نقش تصویرسازی ذهنی و خطراتی که به ناچار در جریان محاسبه‌ی شاخه‌ها در آن نهفته است باید آگاه باشد و با توجه به میزان توانایی تصویرسازی ذهنی (توان دید شطرنجی خود) تصمیمات مقتضی را در جریان بازی اتخاذ کند.