توضیحات
کتاب رمز و اسطوره درشعر معاصر ایران و عرب
معرفی کتاب رمز و اسطوره درشعر معاصر ایران و عرب
رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب
محمد جاسم
«رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب» با عنوان فرعی بررسی تطبیقی رمزگرایی در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوانثالث، عنوان کتابی است از محمد جاسم که در نشر نگاه به چاپ رسیده است. این کتاب همانگونه که از عنوان اصلی و فرعیاش برمیآید، پژوهشی است در حوزه ادبیات تطبیقی که به رمزگرایی و نماد در شعر اخوانثالث و بدر شاکر سیاب پرداخته است. بدر شاکر سیاب شاعر معاصر عراقی است که در سال ١٩٢٦ در بصره متولد شد و در سال ١٩٧٤ درگذشت. در بین آثار او بهجز مجموعههای شعر، ترجمه و مقاله و تحلیل هم وجود دارد.
پژوهش فوق در پنج فصل کلی تدوین شده که در هر فصل به این موضوعات پرداخته شده است: فصل اول کتاب به کلیات و مفاهیم اصلی مربوط است و در فصل دوم به پیدایش رمزگرایی در ادبیات غربی، عربی و فارسی پرداخته شده است. فصل سوم کتاب، زندگینامه و تحول شعر بدر شاکر سیاب و اخوانثالث را بررسی کرده و فصل چهارم به بررسی انواع نمادها در شعر این دو شاعر اختصاص یافته است. فصل آخر کتاب نیز به بررسی تطبیقی مفاهیم نمادین و سمبلیک پرداخته است. در «چکیده» این پژوهش، دو نوع نماد در ادبیات از حیث دایره مفهومی در نظر گرفته شده که یکی نمادهای قراردادی یا عمومی است و دیگری نمادهای خصوصی و شخصی که حاصل خلاقیت شاعران و نویسندگان شاخص دانسته شده است.
گزیده ای از کتاب؛ رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب: بررسی تطبیقی رمزگرایی در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث
عامل اساسی آفرنیش نمادهای خصوصی در شعر هر دو شاعر، شرایط سیاسی-اجتماعی و بحرانی است که جامعه آنان را دربر گرفته است. هدف از این نمادها، گزارش فضای سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر و گاهی ایجاد تغییر در روند آن است
در آغاز کتاب؛ رمز و اسطوره در شعر معاصر ایران و عرب: بررسی تطبیقی رمزگرایی در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث، می خوانیم
فهرست مطالب
چکیده 13
مقدمه. 17
فصل اول. کلیات و مفاهیم. 29
بخش اول. چیستی ادبیات تطبیقی.. 31
تعریف ادبیات تطبیقی (Comparative Literature) 31
ادبیات تطبیقی و تاریخچهی پیدایش آن در جهان غربی.. 35
اهمیت ادبیات تطبیقی.. 38
مکاتب ادبیات تطبیقی.. 40
الف ـ مکتب فرانسوی.. 41
ب- مکتب آمریکایی.. 43
ج- مکتب آلمانی.. 47
ادبیات تطبیقی در ایران. 50
بخش دوم. ماهیت رمز و پیوند آن با دیگر صور خیال. 54
رمز و سمبل در لغت و اصطلاح. 54
تعاریف رمز (سمبل) 59
مفهوم رمز ادبی.. 62
طبقهبندی رمزها 64
- نمادهای مرسوم یا شناخته شده 65
- نمادهای ابداعی یا شخصی.. 66
- نمادهای واقعی یا ناآگاهانه. 66
رمز و پیوند آن با دیگر صور خیال. 68
أ-استعاره: 68
ب- کنایه. 70
ت-تمثیل.. 71
ث-نشانه یا علامت.. 73
بخش سوم. ماهیت اسطوره 78
اسطوره در لغت و اصطلاح. 78
رمز و پیوند آن با اسطوره 88
ماهیت نقاب.. 93
فصل دوم. پیدایش رمزگرایی در ادبیات غربی، عربی و فارسی.. 101
بخش اول. رمزگرایی (سمبولیسم) در ادبیات غربی.. 103
بخش دوم. رمزگرایی در شعر معاصر عربی.. 117
1- رمزگرایی جبران(1883-1931) 121
- رمزگرایی شاعران عصر نهضت.. 124
- رمزگرایی شاعران مهجر. 125
-ایلیا ابوماضی (1889-1957) 125
– نسیب عریضه (1887-1946) 127
-میخائیل نعیمه (1889ـ1988) 128
-امین الریحانی (1876-1940) 129
4-رمزگرایی شعر معاصر عرب در لبنان. 131
– ادیب مظهر (1898-1928) 132
– یوسف غصوب (1893-1972) 133
– سعید عقل (ت 1912) 136
– بشر فارس ( 1907-1963) 138
– صلاح لبکی ( 1906-1955) 139
5-رمزگرایی شعر معاصر عرب در مصر. 140
6- رمز گرایی در شعر نوین عرب.. 145
بدر شاکر سیاب (1926-1964) 146
صلاح عبد الصبور (1931-1981) 153
خلیل حاوی (1919-1982) 155
بخش سوم. رمزگرایی در ادبیات فارسی.. 158
1-رمزگرایی نیما یوشیج.. 159
3-رمزگرایی احمد شاملو. 179
4-رمزگرایی فروغ فرخزاد. 186
فصل سوم. نگاهــی به زندگینامه و تحول شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث.. 193
بخش اول. اوضاع اجتماعی و فرهنگی بدر شاکر سیاب.. 195
ـ تولد سیاب.. 195
ـ مراحل تحصیلی و اوضاع اجتماعی سیاب.. 197
ـ مرگ بدر شاکر سیاب.. 217
ـ آثار بدر شاکر سیاب.. 219
تحول شعر سیاب: 222
مرحلهی رمانتیسم (1943-1948): 223
مرحلهی رئالیسم (1949-1955): 227
مرحلهی تموزی (1956-1960) 241
مرحلهی ذاتی یا ایوبی (1961-1964) 248
بخش دوم. اوضاع اجتماعی و فرهنگی مهدی اخوان ثالث.. 256
ـ تولد اخوان ثالث.. 256
ـ مراحل تحصیلی و اوضاع اجتماعی اخوان ثالث.. 256
ـ مرگ مهدی اخوان ثالث.. 269
ـ آثار اخوان ثالث.. 270
ـ تحول شعر اخوان. 272
شعر اخوان در دوره آغازین (پیش از کودتا) 272
دوره میانین (از کودتا تا 1344) 277
دوره فرجامین (1345 تا پایان) 287
فصل چهارم. بررسی انواع نمادها در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث.. 291
بخش اول. انواع نمادها در شعر بدر شاکر سیاب.. 293
- نمادهای ابداعی (شخصی) 295
ـ جیکور. 307
ـ بویب.. 317
ـ وفیقه. 319
ـ مرگ و رستاخیز. 325
2- نمادهای سنتی (میراثی) 334
أ- نماد اسطورهای.. 337
ـ تموز. 341
ـ سربروس… 357
ـ کونگای.. 361
-گانیمد. 363
ـ آپولو و دافنه. 366
-ابو الهول. 368
ـ اوديپ و مادر وی، ژوكاست.. 370
ب- نماد ديني.. 373
ـ قابیل و هابیل.. 375
ـ ایوب.. 377
ـ ارم ذات العماد. 379
ـ مسیح (ع) 382
ـ ایلعازَر. 385
ـ یهودا 388
ـ محمد (ص) 390
-عزرائیل.. 393
ـ یأجوج و مأجوج. 396
ت- نماد تاريخي.. 401
ـ جمیله بوحيرد. 404
ـ حفصه. 410
– وهران. 413
– كعبه، ذي قار و نعمان بن المنذر. 416
– سدوم و عموره 417
ث ـ نماد مردمی(فولكلوري) 419
ـ سندباد. 420
ـ سوار مسی.. 426
ـ عنتره بن شداد. 429
ـ حزام و عفراء. 431
انواع نمادها در شعر مهدی اخوان ثالث.. 433
1ـ نمادهای ابداعی (شخصی) 436
ـ باغ بیبرگی.. 437
ـ باغ پیر شهر روسپی.. 441
ـ پیردخت زردگون گیسو. 441
ـ پروانه و پرستو. 443
ـ پوستین.. 447
ـ جنگجوی بیسنگر. 450
ـ چتر پولادین.. 450
ـ چگوری.. 451
ـ چنگ… 454
ـ خانقاه 455
ـ زنبور. 456
ـ ساعت.. 458
ـ گل.. 460
ـ لکلک… 462
ـ ماه 463
ـ مرد. 464
ـ ماث.. 467
ـ ناژو. 469
ـ تاج. 470
2 ـ نمادهای سنتی (میراثی) 472
أـ نمادهای اسطورهای.. 477
ـ رستم. 481
ـ زال. 485
ـ سام. 487
ـ پشوتن.. 488
ـ سیاووش… 489
ـ سیمرغ. 491
ـ شغاد. 492
ب- نمادهای دینی: 494
1ـ نمادهای دینی پیش از اسلام. 494
ـ نوروز. 494
ـ میترائیسم. 495
ـ زرتشت.. 496
ـ مزدک.. 499
ـ اهورامزدا 500
ـ اهریمن.. 502
ـ امشاسپندان. 503
2ـ نمادهای دینی پس از اسلام. 504
ـ جبریل و شیطان. 504
ـ آدم. 505
ـ اصحاب کهف… 506
ـ عیسی.. 508
ـ مسیحا 511
ـ موسی.. 512
ت- نمادهای تاریخی.. 514
ـ ابوالحسن خرقانی.. 515
ـ افلاطون. 516
ـ اسکندر. 518
ـ نادرشاه 520
ـ دقیانوس… 522
ـ عمر. 522
ـ امام حسین (ع) 523
ـ امام موسی بن جعفر صادق و هارون. 524
ـ حلاج. 526
ـ مانی.. 527
ـ طاق کسری 528
ث-نمادهای مردمی (فولکلوری) 529
ـ قاصدک.. 531
ـ مار قهقهه. 532
فصل پنجم. بررسی تطبیقی مفاهیم نمادین و سمبلیک
در شعر بدر شاکر سیاب و مهدی اخوان ثالث.. 535
مفهوم شکست و دلمردگی.. 539
شرح و تحلیل قصیدهی «في المغرب العربي» از سیاب.. 539
شرح و تحلیل شعر «آخرشاهنامه» از اخوان ثالث.. 558
شباهتها 569
تفاوتها 571
مفهوم منجی دروغین.. 574
شرح و تحلیل قصیدهی «مدینة السندباد» از سیاب.. 574
شرح و تحلیل شعر «مرد و مرکب» از اخوان ثالث 594
شباهتها 606
تفاوتها 608
مفهوم تلاش بیهوده 611
شرح و تحلیل شعر «کتیبه» از اخوان ثالث.. 622
شباهتها 630
تفاوتها 631
مفهوم جامعه خفقانآلود: 634
شرح و تحلیل قصیدهی «مدینة بلا مطر» از سیاب.. 635
شرح و تحلیل شعر «زمستان» از اخوان ثالث.. 650
شباهتها 655
تفاوتها 657
نظر نهایی.. 661
فهرست منابع. 673
چکیده
در ادبیات نماد یکی از شگردها و ترفندهای تصویرگری و از جمله امور مربوط به حوزهی بیان است. نمادهای ادبی بیش از آنکه از حوزههای دیگر تقلید شده باشند، زاییدهی ذهن خلاق نویسنده و شاعر است. چنانکه نماد از جای دیگر وام گرفته شـده باشـد، بنا به شـرایط اثر تغییر میکند و نقـش تازهای به خود میگیرد.
از حیث دایرهی مفهومی نماد بر دو نوع است: اول نمادهای قراردادی یا عمومی که به سبب تکرار، دلالت آنها صریح و روشن است. این دسته از نمادها به چند گونهی متفاوت در شعر اخوان و سیاب آشکار میگردند: اسطورهای، تاریخی، دینی و فولکلوری. بسامد کاربرد نمادهای عمومی در شعر اخوان و سیاب به نحو چشمگیری بالا بوده با این تفاوت که در شعر اخوان صبغهای میهنی و در شعر سیاب علاوه بر حضور دلالتهای میهنی، توجه به نمادهای فراملی و وامگیری از آنها نیز به صورتی بارزتر از شعر اخوان احساس میشود.
دوم نمادهای خصوصی یا شخصی که حاصل ابتکار شاعران و نویسندگان بزرگ است و در ادبیات قبل از آنان مسبوق به سابقه نیست. این دسته از نمادها که حکایت از اوج خلاقیت هنری شاعر میکنند، بخش قابل توجهی از بافت شعر اخوان و سیاب را به خود اختصاص دادهاند. عامل اساسی آفرینش نمادهای خصوصی در شعر هر دو شاعر، شرایط سیاسی- اجتماعی و بحرانی است که جامعهی آنان را در بر گرفته است. هدف از این نمادها، گزارش فضای سیاسی و اجتماعی روزگار شاعر و گاهی ایجاد تغییر در روند آن است.
مفاهیم بنیادی که نمادهای شعری اخوان و سیاب بر محور آنها شکل گرفته است، عبارتند از: شکست و دلمردگی، منجی دروغین، تلاش بیهوده و جامعهی خفقانآلود. فرق اساسی پردازش دو شاعر از این دسته مفاهیم، در میزان امید و یأس آنها در تحقق آرمان رهایی به واسطهی تلاش مردمی و ظهور منجیای عدالتگستر نهفته است؛ اخوان امید به رهایی نداشته و تمام بارقههایی را که روح خیزش جمعی را تقویت میکند، فریبی بیش نمیخواند برخلاف سیاب که برغم وجود مایههای ناامیدانه در شعرش، هنوز به رستگاری واپسین و تحقق آرمان نجات باور دارد.
کلید واژهها: سیاب، اخوان ثالث، ادبیات تطبیقی، رمزگرایی، انواع نمادها، مفاهیم نمادین.
تقدیر و تشکر
صمیمانهترین سپاس خود را به محضر تمام استادان گرانقدری که در این مقطع تحصیلی شاگردی در محضر ایشان نصیب من شد و همواره مشوق و یاریگر من بوده و از آغاز تا پایان این پژوهش مرا همراهی کرده و با نکته سنجیها و دقت نظرهای خود کار را بر من آسان کردهاند، تقدیم میدارم.
پیش از همه بر خود فرض میدانم از استاد گرامیام خانم دکتر حمیرا زمردی که زحمت راهنمایی این رساله را پذیرفته، و همواره با دید وسیع و نگاه گسـترده پاسخگوی سـوألات من بودهاند، صمیمانه تشـکر نمایم.
از استاد بزرگوار جناب آقای دکتر منوچهر اکبری که زحمت مشاورهی این رساله را پذیرفته و در امر نوشتن این رساله مرا راهنمایی فرمودهاند، سپاسگزاری میکنم.
نیز از استاد گرانقدر جناب آقای دکتر سید محمد منصور طباطبایی که با دلسوزی، مشاورهی این پژوهش را به عهده گرفتهاند، کمال قدردانی را دارم.
همچنین از زحمات داوران محترم جناب آقای دکتر حبیبالله عباسی و جناب آقای دکتر عبدالرضا سیف که علیرغم مشغلهی فراوان، زحمت مطالعه و داوری این رساله را تقبل نمودهاند و جهت پربارتر شدن این تحقیق مرا یاری خواهند فرمود، پیشاپیش سپاسگزارم.
همچنین از همه کسانی که به نوعی مرا در انجام این اثر یاری رساندهاند، کمال تشکر را دارم و برای ایشان از خداوند منان پاداش و اجری بیپایان خواستارم.
نقد و بررسیها
هنوز بررسیای ثبت نشده است.