توضیحات
کتاب آنیما در شعر شاملو
معرفی کتاب آنیما در شعر شاملو
در کتاب آنیما در شعر شاملو، تالیف الهام جم زاد، کوشش شده است که آنیما و تأثیر آن بر ذهن شاملو از جنبههای گوناگون و در قالب مفاهیم و سمبل‌ها‌ی مختلف، مورد بررسی قرار گیرد.
آنیما، بانوی روح مرد است، کهن الگویی که در ناخودآگاه ضمیر مرد وجود دارد، در این اثر، نویسنده به بررسی کهن الگوی آنیما در شعر شاعر بزرگ روزگار ما احمد شاملو پرداخته است. آنیما و آنیموس کهن الگوهایی هستند که بیشتر در رؤیاها و اوهام تجسم یافته، یا در عملکرد زن و مرد بازنمایی می‌یابند و بر ذهن فرد تسلط نشان می‌دهند. آنیما از مهم‌ترین کهن الگوها در تفکر کارل گوستا و یونگ هم هست. یونگ باور دارد که روان زنانه تمام تمایلات روانی زنانه در روح مرد است.
کهن الگوها مفاهیمی مشترک هستند که از گذشته‌های دور، از اجداد بشر، نسل به نسل منتقل شده‌اند و در ژرفای ضمیر ناخودآگاه، جای گرفته‌اند. مهم‌ترین کهن الگوها از نظر روان پزشک بزرگ سوئیسی، کارل گوستاو یونگ، عبارتند از: سایه، پرسونا، خود، آنیما و آنیموس.
این صور مثالی برای رسیدن به مرزهای خودآگاهی در نمادهای گوناگون طبیعی جلوه‌گر شده‌اند و در آثار هنرمندان نمود پیدا کرده‌اند. آنیما از مهم‌ترین کهن‌الگوهای یونگ است که به روان زنانه‌ی مرد اشاره دارد.
آنیما می‌تواند در عناصر مختلف طبیعت ظهور نماید و با اثربخشی بر اعمال، رفتار، ذهن و زبان هنرمند، آثار وی را تحت تأثیر خود قرار دهد.
کهن الگوها از پیچیده‌ترین مسائل روان‌شناختی هستند که کارل گوستاو یونگ، روان پزشک شهیر سوئیسی، آن‌ها را بررسی کرده است. «این کهن‌الگوها به دلیل این که ریشه‌ای چندین میلیون ساله دارند، مفاهیمی جهانی‌اند». مهم‌ترین کهن الگوهای یونگی عبارتند از: سایه، پرسونا، خود، آنیما و آنیموس.
به نظر می‌رسد آثار ادبی و هنری، بستر بسیار مناسبی برای تجلی آرکی تایپ‌ها‌ست و هنرمند برای ایجاد یک اثر ماندگار، بیشتر از ناخودآگاه خود الهام می‌گیرد و از آن‌جا که جایگاه آنیما در ناخودآگاه است، می‌توان تأثیر این کهن الگوی مهم را بر آثار ادبی یا هنری ارزشمند مشاهده کرد.
پدید آورندگان این آثار با پیوند با لایه‌های ناخودآگاه، با گذشته و آینده‌ی خود ارتباط برقرار می‌کنند. به اعتقاد یونگ: «راز آفرینش و فعالیت هنر عبارت از غوطه‌ور شدن دوباره در حالت آغازین روح است؛ زیرا از این پس و در این سطح نه فرد، بلکه گروه است که پاسخگوی خواسته‌های واقعیت می‌شود. منظور دیگر از خوشبختی‌ها و بدبختی‌های موجودی تنها نیست، بل منظور از زندگی یک ملت است. به این سبب شاهکار هنری و ادبی در اوج عینیت و غیر شخصی بودن، چیزی را در اعماق وجودمان به ارتعاش درمی‌آورد».
از دیدگاه یونگ، «هنرمند، انسان است اما در معنایی والاتر، او یک انسان نوعی (Collective man) است». با بررسی و مطالعه‌ی اشعار احمد شاملو می‌توان به این نتیجه‌ی احتمالی رسید که آنیمای درون شاعر از طریق برخی از اشعار وی، خود را در قالب سمبل‌ها‌ی طبیعی مانند کوه، دریا، درخت، زمین، شب، ماه، حیوانات، ستاره، آفتاب و… و مفاهیمی از قبیل تقدیر، باروری، فردیت، مادر و به ویژه عشق نشان داده است. شاملو پس از پشت سر گذاشتن دو تجربه‌ی ناموفق در ازدواج، با آیدا آشنا می‌شود و ازدواج با آیدا و وجود او در زندگی شاعر، الهام‌بخش بسیاری از اشعار و به خصوص اشعار عاشقانه‌ی شاملوست و تأثیر زیادی در تحول زندگی شاعر دارد.
در بخشی از کتاب آنیما در شعر شاملو می‌خوانیم:
به عقیده یونگ «روان زنانه تجسم تمام تمایلات روانی زنانه در روح مرد است، مانند: احساسات و حالات عاطفی مبهم، حدس‌های پیشگویانه، پذیرا بودن امور غیرمنطقی، قابلیت عشق شخصی، احساس خوشایند نسبت به طبیعت و رابطه‌ی او با ضمیر ناخودآگاه» (یونگ، 1359، ص: 280). این تأثیر و «این که روان انسان دو جنسی است در معارف بشری از قدیم انعکاس وسیعی داشته است و به ویژه در تصاویر کتب کیمیاگری غرب مکرراً به انحای مختلف نموده شده است. در تورات و تفاسیر اسلامی آمده است که خداوند زن را از پهلوی چپ مرد آفرید و آدم گفت: «همانا این است استخوانی از استخوان‌هایم و گوشتی از گوشتم». از این سبب نسا نامیده می‌شود زیرا که از انسان گرفته شد» (شمیسا، 1383، صص: 55-54).
تصویر زن وجودی ابتدا از طریق مادر به پسر بچه منتقل می‌شود زیرا مادر، اولین جنس مؤنثی است که پسر با او در ارتباط است. به نظر می‌رسد، تأثیر کارساز مادر از جنبههای اساطیری و قدسی سر بر می‌کشد و بر گرفته از چهره‌ی مثالین بانوی آغازین است. به نظر یونگ «جلوه‌های فردی عنصر زنانه‌ی روان مرد معمولاً به دست مادر شکل می‌گیرد. اگر مرد، احساس کند که مادرش نفوذی منفی در او داشته است، عنصر زنانه‌ی روان او غالباً به شکل حالات خشماگین، غمناک و مردد و بسیار حساس نمایان می‌شود، اما اگر او بتواند بر نفوذهای منفی فائق آید، این نفوذها حتی می‌توانند جنبه‌ی مردانه‌ی او را تقویت کنند».
نقد و بررسی‌ها
هنوز بررسی‌ای ثبت نشده است.